सर्वोच्च न्यायालयाने व्यक्त केले मत
नवी दिल्ली: कंत्राटी प्राध्यापकांना केवळ ३० हजार रुपये दिला जाणे हे बाब चिंताजनक आणि ज्ञानाचे मूल्य कमी करणारी असल्याचे मन सर्वोच्च न्यायालयाने नोंदविले आहे .
“या प्रकरणातील तथ्ये खूपच गंभीर आहेत. २०११ ते २०२५ पर्यंत कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेले सहाय्यक प्राध्यापक गेल्या दोन दशकांपासून अत्यंत कमी मासिक वेतनावर काम करत आहेत. त्यांच्या आणि नियमितपणे किंवा तात्पुरत्या आधारावर नियुक्त केलेल्या त्यांच्या सहकाऱ्यांच्या कर्तव्ये आणि कार्ये यांच्यात फरक दर्शविणारा कोणताही पुरावा नसला तरी, त्यांना मासिक ३०,००० रुपये वेतन मिळत आहे”, असे सर्वोच्च न्यायालयाने नमूद केले.
जेव्हा शिक्षकांना सन्मानाने वागवले जात नाही किंवा त्यांना सन्माननीय वेतन दिले जात नाही, तेव्हा ते देशाचे ज्ञानाचे मूल्य कमी करते आणि बौद्धिक भांडवल उभारण्याची जबाबदारी सोपवलेल्यांच्या प्रेरणेला कमकुवत करते, असे सर्वोच्च न्यायालयाने म्हटले आहे.
सार्वजनिक कार्यक्रमांमध्ये “गुरुब्रह्म गुरुविष्णु गुरुदेवो महेश्वरः” असे म्हणत राहणे पुरेसे नाही, असे सर्वोच्च न्यायालयाने म्हटले आहे आणि पुढे म्हटले आहे की, “जर आपण या घोषणेवर विश्वास ठेवला तर राष्ट्र आपल्या शिक्षकांशी कसे वागते यावरून ते प्रतिबिंबित झाले पाहिजे”.
गुजरातमधील विविध सरकारी अभियांत्रिकी महाविद्यालयांमध्ये कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेल्या सहाय्यक प्राध्यापकांना कमी पगार दिल्याबद्दल न्यायमूर्ती पी. एस. नरसिंह आणि जयमाल्य बागची यांच्या खंडपीठाने नाराजी व्यक्त केली. “सहाय्यक प्राध्यापकांना मासिक ३०,००० रुपये वेतन मिळत आहे हे चिंताजनक आहे. राज्याने हा मुद्दा उचलून त्यांच्या कार्यांच्या आधारावर वेतन रचनेचे तर्कसंगतीकरण करण्याची वेळ आली आहे”, असे खंडपीठाने २२ ऑगस्ट रोजी दिलेल्या निकालात म्हटले आहे.खंडपीठाने म्हटले आहे की शिक्षणतज्ज्ञ, व्याख्याते आणि प्राध्यापक हे कोणत्याही राष्ट्राचे बौद्धिक कणा असतात, कारण ते भावी पिढ्यांचे मन आणि चारित्र्य घडवण्यासाठी आपले जीवन समर्पित करतात. खंडपीठाने म्हटले आहे की त्यांचे कार्य धडे देण्यापलीकडे जाते – त्यात मार्गदर्शन करणे, संशोधनाचे मार्गदर्शन करणे, टीकात्मक विचारसरणीचे संगोपन करणे आणि समाजाच्या प्रगतीत योगदान देणारी मूल्ये रुजवणे समाविष्ट आहे.तथापि, अनेक संदर्भात, त्यांना दिले जाणारे मोबदला आणि मान्यता त्यांच्या योगदानाचे महत्त्व खरोखर प्रतिबिंबित करत नाही, असे खंडपीठाने निरीक्षण केले. “जेव्हा शिक्षकांना सन्मानाने वागवले जात नाही किंवा त्यांना आदरणीय वेतन दिले जात नाही, तेव्हा ते देशाचे ज्ञानाचे मूल्य कमी करते आणि बौद्धिक भांडवल उभारण्याची जबाबदारी सोपवलेल्यांच्या प्रेरणेला कमकुवत करते”, असे खंडपीठाने म्हटले आहे.
न्याय्य मोबदला आणि सन्माननीय वागणूक सुनिश्चित करून, “आम्ही त्यांच्या भूमिकेचे महत्त्व पटवून देतो आणि दर्जेदार शिक्षण, नवोन्मेष आणि तरुणांसाठी उज्ज्वल भविष्यासाठी राष्ट्राची वचनबद्धता बळकट करतो” असे खंडपीठाने म्हटले आहे.गुजरात उच्च न्यायालयाच्या खंडपीठाने दिलेल्या दोन निकालांमधून उद्भवलेल्या अपिलांच्या घोळक्यावर सुनावणी करताना सर्वोच्च न्यायालयाने हे निरीक्षण नोंदवले
गुजरात राज्य आणि अनु. विरुद्ध गोहेल विशाल छगनभाई आणि ओआरएस या पहिल्या निकालात, सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेल्या प्रतिवादींना सहाय्यक प्राध्यापकांचा किमान दर्जा देण्याच्या एकल न्यायाधीशांच्या आदेशांविरुद्ध राज्याचे पत्र पेटंट अपील (एलपीए) फेटाळण्यात आले. दिवाणी अपीलांच्या पहिल्या संचात राज्याने सर्वोच्च न्यायालयात धाव घेतली.दिवाणी अपीलांचा दुसरा संच नंतर नियुक्त केलेल्या काही कंत्राटी सहाय्यक प्राध्यापकांशी संबंधित होता, ज्यांच्या रिट याचिका एकाच न्यायाधीशाने मंजूर केल्या होत्या आणि समान स्थानावर असलेल्या सहाय्यक प्राध्यापकांसह पूर्ण समानता दिली होती. “राज्याच्या एलपीएमध्ये, विभागीय खंडपीठाने अपीलांना परवानगी देऊन आणि रिट याचिका पूर्णपणे फेटाळून लावण्याच्या दुसऱ्या टोकाला गेले. अशा प्रकारे, कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेले सहाय्यक प्राध्यापक आपल्यासमोर आहेत”, असे खंडपीठाने नमूद केले.समान कामासाठी समान वेतनाची तत्त्वे लागू करताना आणि प्रतिवादींना सहाय्यक प्राध्यापकांच्या किमान वेतनश्रेणी देण्याच्या विभागीय खंडपीठाच्या निर्देशांची पुष्टी करताना खंडपीठाने म्हटले आहे की, “आम्ही राज्याचे अपील फेटाळले आहेत”. “समान तत्त्वांचा वापर करून, आम्ही समान नियुक्त केलेल्या कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेल्या सहाय्यक प्राध्यापकांनी दाखल केलेल्या दिवाणी अपीलांना परवानगी दिली आहे आणि त्यांना सहाय्यक प्राध्यापकांना देय असलेल्या किमान वेतनश्रेणीचे वेतन देण्याचे निर्देश दिले आहेत”, असे सर्वोच्च न्यायालयाने म्हटले आहे.अपीलांना अंशतः मान्यता देत, आम्ही निर्देश देतो की कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेल्या सहाय्यक प्राध्यापकांना सहाय्यक प्राध्यापकांना मान्य असलेल्या किमान वेतनश्रेणीचा लाभ मिळेल. “रिट याचिका दाखल केल्याच्या तारखेच्या तीन वर्षापासून ८% दराने मोजलेली थकबाकी दिली जाईल. या निर्देशांसह, अपीलांना मान्यता देण्यात आली आहे”, असे न्यायालयाने म्हटले आहे.अपीलकर्त्यांनी वेतनाच्या समानतेची मागणी केली होती आणि नियमितीकरणाची विनंती, जरी पूर्वीच्या खटल्यांच्या टप्प्यात केली होती, ती कधीही स्वीकारली गेली नाही, असे खंडपीठाने नमूद केले.
सर्वोच्च न्यायालयाने म्हटले की उच्च न्यायालयाने या प्रकरणाच्या गुणवत्तेचा विचार केला आहे आणि स्वतःच्या निष्कर्षावर पोहोचले आहे की कंत्राटी पद्धतीने नियुक्त केलेले सहाय्यक प्राध्यापक नियमित कर्मचाऱ्यांच्या वेतनाची समानता मागू शकत नाहीत. “आम्ही अपीलांना मान्यता देतो आणि २० डिसेंबर २०२३ रोजीच्या खंडपीठाने तसेच ५ जुलै २०२३ रोजीच्या आर/स्पेशल सिव्हिल अर्जात एकल न्यायाधीशाने दिलेला उच्च न्यायालयाचा निकाल आणि आदेश रद्द करतो”, असे सर्वोच्च न्यायालयाने म्हटले आहे.
