14 हजाराहून अधिक उपगृह फिरत आहेत अंतराळात
न्यूयॉर्क – अंतराळात फिरत असलेले 14, 000 हून अधिक कृत्रिम उपग्रह आणि कक्षेत तरंगणाऱ्या सुमारे 12 कोटी विखुरलेल्या अवशेषांमुळे अंतराळात ‘ट्रॅफिक जाम’ सारखी परिस्थिती निर्माण होऊ शकते, ज्यामुळे केवळ उपग्रहांच्या प्रक्षेपणातच नव्हे तर अंतराळातून पृथ्वीवर येणाऱ्या सूर्यप्रकाशातही अडथळा येईल. यामुळे पृथ्वीवरील जीवनासाठी गंभीर समस्या निर्माण होऊ शकतात.
नासाच्या अंतराळातील अवशेषः 14, 000 हून अधिक उपग्रह पृथ्वीभोवती फिरत आहेत आणि प्रत्यक्षात केवळ 3,500 कार्यरत आहेत, त्यामुळे अंतराळात थोडी जास्त गर्दी होत आहे. कक्षेत तरंगणाऱ्या सुमारे 12 कोटी विखुरलेल्या अंतराळ तुकड्यांच्या अवशेषांमुळे त्याची गर्दीही कमी होत नाही. परिणामी, संयुक्त राष्ट्रांचे अंतराळ वाहतूक संरक्षक अधिकाधिक चिंतेत आहेत. देश आणि व्यावसायिक संस्थांनी त्यांच्या उपग्रह प्रेषण दिनचर्येचे पुनर्मूल्यांकन करण्याची वेळ आली आहे असे दिसते. सूक्ष्म कचरा साफ करण्याच्या उपक्रमांना समांतर चालना देऊन उपग्रह प्रक्षेपण कमी करण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.
कच-याचे लाखो तुकडे
“एल. ई. ओ. हे कक्षीय अंतराळ कचरा यार्ड आहे. एल. ई. ओ. मध्ये अंतराळ कचऱ्याचे लाखो तुकडे उडत आहेत. बहुतेक कक्षीय अवशेषांमध्ये मानवाने निर्माण केलेल्या वस्तूंचा समावेश असतो, जसे की अंतराळ यानाचे तुकडे, अंतराळ यानातील रंगाचे लहान तुकडे, रॉकेटचे काही भाग, उपग्रह जे आता काम करत नाहीत किंवा अंतराळात कक्षेत वेगाने उडणाऱ्या वस्तूंचे स्फोट.
“बहुतेक” अंतराळ कचरा “खूप वेगाने पुढे सरकत आहे आणि ताशी 18,000 मैलांचा वेग गाठू शकतो, जो एका गोळीपेक्षा जवळजवळ सात पट वेगवान आहे. एल. ई. ओ. मधील वेग आणि कचऱ्याच्या प्रमाणामुळे, सध्याच्या आणि भविष्यातील अंतराळ-आधारित सेवा, शोध आणि ऑपरेशन्समुळे अंतराळातील आणि पृथ्वीवरील लोकांसाठी आणि मालमत्तेसाठी सुरक्षिततेचा धोका निर्माण होतो “, असे नासाने म्हटले आहे.
3500 निष्क्रिय उपग्रह
अहवालांनुसार, सध्या 14 हजारांहून अधिक वेगवेगळे उपग्रह पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालत आहेत, त्यापैकी सुमारे 3500 निष्क्रिय आहेत. त्याच वेळी, पूर्वीच्या प्रक्षेपणांचे आणि उपग्रहांच्या टक्करांचे अवशेष झपाट्याने बिघडत आहेत. अहवालांनुसार, पृथ्वीच्या निम्न कक्षेत उपग्रहांचे 12 कोटी अवशेष पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालत आहेत. ऑक्टोबरच्या अखेरीस, संयुक्त राष्ट्रांच्या अंतराळ वाहतूक समन्वय समितीने एल. ई. ओ. चा (लो अर्थ ऑर्बिट) सर्वसमावेशक डेटाबेस तयार करण्याच्या गरजेवर भर दिला
अहवालात असेही म्हटले आहे की 100 ते 1000 किलोमीटर उंचीवरील प्रचंड रहदारीमुळे, इतर कोणतेही रॉकेट पृथ्वीच्या निम्न कक्षा ओलांडू शकणार नाही. या प्रचंड वाहतुकीमुळे पृथ्वीवर पोहोचणाऱ्या सूर्यप्रकाशावर परिणाम होणार असल्याचेही सांगण्यात येत आहे.शास्त्रज्ञ आणि अंतराळ तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की जर ही समस्या लवकरच सोडवली गेली नाही तर अंतराळात ‘ट्रॅफिक जाम’ सारखी परिस्थिती निर्माण होऊ शकते, ज्यामुळे केवळ उपग्रहांच्या प्रक्षेपणातच नव्हे तर अंतराळातून पृथ्वीवर येणाऱ्या सूर्यप्रकाशातही अडथळा येईल. यामुळे पृथ्वीवरील जीवनासाठी गंभीर समस्या निर्माण होऊ शकतात. त्यामुळे अंतराळातील कचरा साफ करण्यासाठी आणि उपग्रहांच्या संख्येवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सामायिक पावले उचलणे ही काळाची गरज आहे. त्याच वेळी, भविष्यात ही समस्या टाळण्यासाठी, देश आणि कंपन्यांना त्यांची जबाबदारी समजून घ्यावी लागेल आणि उपग्रह प्रक्षेपण आणि अंतराळ रहदारी नियंत्रित करण्याच्या दिशेने पावले उचलावी लागतील. जर सध्याची परिस्थिती नियंत्रणात आणली गेली नाही, तर अंतराळ वाहतूक आणि कचऱ्याचा वाढता धोका आगामी काळात केवळ अंतराळ मोहिमांसाठीच नव्हे तर पृथ्वीवरील गंभीर परिणामांसाठीही अडचणी वाढवू शकतो. या मुद्द्यावर तातडीची कारवाई आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्याची आवश्यकता आहे.
अंतराळ वाहतूक समन्वय हवा
पॅनेलचे सह-अध्यक्ष आणि बाह्य अंतराळ व्यवहार संचालक आरती होला मैनी म्हणाले की, अंतराळ वाहतूक समन्वयावर त्वरित कारवाई करणे आवश्यक आहे आणि वेळ वाया जाऊ नये. उपग्रहांमधील टक्कर टाळण्यासाठी प्रचालक देशांमध्ये माहितीची देवाणघेवाण होणे आवश्यक आहे. जागतिक दळणवळण, दिशादर्शक प्रणाली आणि वैज्ञानिक संशोधनासाठी पृथ्वीच्या खालच्या कक्षाचे संरक्षण करणे महत्त्वाचे आहे.
उपग्रहांची टक्कर रोखण्यासाठी एक केंद्रीकृत प्रणाली स्थापन करणे आवश्यक आहे. काही देश डेटा सामायिक करण्यास तयार असले तरी आव्हान असले तरी, अनेक देश सुरक्षेच्या कारणास्तव डेटा सामायिक करण्यास संकोच करत आहेत. पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालणारे अनेक उपग्रह नागरी तसेच लष्करी हेतूंसाठी प्रक्षेपित केले गेले आहेत आणि यामुळे अनेक देश उपग्रहांची माहिती सामायिक करण्यास तयार नाहीत.
खासगी उपग्रहांमुळे परिस्थिती बिघडली
अलीकडच्या काळात अनेक उपग्रहांच्या टक्करमुळे धोका वाढला आहे. ऑगस्टमध्ये, चिनी रॉकेटचा स्फोट झाला आणि त्याचे अवशेष पृथ्वीच्या कक्षेत विखुरले गेले. जूनमध्ये, बंद पडलेल्या रशियन उपग्रहाचा स्फोट झाला, ज्यामुळे अंतराळात ढिगारा पडला आणि आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावरील अंतराळवीरांचा मृत्यू झाला. आता व्यावसायिक स्तरावर उपग्रह प्रक्षेपित केले जात असल्याने परिस्थिती आणखी बिघडली आहे. एलन मस्कची कंपनी स्टारलिंक हजारो उपग्रह प्रक्षेपित करत आहे, ज्यामुळे अंतराळात टक्कर होण्याचा धोका वाढतो आहे. अंदाजानुसार, येत्या काही वर्षांत अनेक हजार उपग्रह प्रक्षेपित केले जाऊ शकतात, ज्यामुळे उपग्रहांच्या टक्करमुळे कोट्यवधी डॉलर्सचे नुकसान होण्याची शक्यता आहे.
