भारताची नव्या इंधन पर्यायाला गवसणी
नवी दिल्ली – जगातील सर्वाधिक क्षमतेचे हायड्रोजनवर चालणारे रेल्वे इंजिन बनवून तसेच हायड्रोजन इंधनावरील ट्रक रस्त्यावर धावण्याचे स्वप्न प्रत्यक्षात आणून भारतीय तंत्रज्ञांनी नव्या, पर्यावरण पूरक आणि शाश्वत इंधन पर्यायाला गवसणी घातली आहे .
आय. सी. एफ. ने विकसित केलेली 1200 एच. पी. क्षमतेची ही रेल्वे जींद-सोनीपत मार्गावर धावेल, जी शून्य-कार्बन उत्सर्जन उद्दिष्टांच्या दिशेने एक मोठे पाऊल ठरेल. ही जगातील सर्वोच्च्च क्षमतेची हायड्रोजन इंधनावर धावणारी रेल्वे आहे . मार्च2025 मध्ये म्हणजे याच महिन्यात ही रेल्वे धावणार आहे .तसेच हायड्रोजनवर चालणाऱ्या ट्रक टाटा कंपनीने उत्पादित केल्या असून पहिल्या 16 ट्रक रस्त्यावर धावण्यास आणून चाचणी सुरू केली आहे .
डिझेलपासून विद्युत लोकोमोटिव्हमध्ये झालेल्या संक्रमणानंतर, भारतीय रेल्वे (आय. आर.) आता गतिशीलतेच्या नव्या युगात प्रवेश करण्यासाठी सज्ज झाली आहे. रेल्वे मंत्रालय लवकरच भारतात हायड्रोजनवर चालणाऱ्या गाड्या सुरू करण्याची तयारी करत आहे.भारतातील पहिली हायड्रोजन ट्रेन चेन्नई स्थित इंटिग्रल कोच फॅक्टरी (आयसीएफ) द्वारे तयार केली जात आहे हायड्रोजन इंधन ट्रेन संच स्वच्छ ऊर्जा स्त्रोत म्हणून शून्य कार्बन उत्सर्जन उद्दिष्टांना समर्थन देण्यासाठी हरित वाहतूक तंत्रज्ञानाच्या दिशेने मोठे फायदे प्रदान करेल. 2023-24 या आर्थिक वर्षात रेल्वे मंत्रालयाने 35 हायड्रोजन इंधन सेल आधारित गाड्या विकसित करण्यासाठी 2800 कोटी रुपयांची तरतूद केली आहे.
या महिन्यात ट्रेनसेट बाहेर पडण्याची अपेक्षा आहे. यापूर्वी जानेवारीत, आयसीएफचे महाव्यवस्थापक (जीएम) यू. सुब्बा राव म्हणाले, “आम्ही हायड्रोजन फ्युएल सेल ट्रेन सेटच्या प्रमुख प्रकल्पावर काम करत आहोत. सध्या आय. सी. एफ. मध्ये हायड्रोजन इंधन सेलचे डबे तयार केले जात आहेत. ट्रेनचा संच 25 मार्चपर्यंत तयार होण्याची शक्यता आहे.बहुतांश देशांनी 500 ते 600 अश्वशक्ती (एचपी) क्षमतेच्या हायड्रोजन गाड्या तयार केल्या आहेत, तर भारताने 1200 अश्वशक्ती (एचपी) क्षमतेचे इंजिन तयार करून एक महत्त्वपूर्ण कामगिरी केली आहे या इंजिनची जगातील सर्वाधिक क्षमता आहे.
पहिली हायड्रोजन रेल्वे उत्तर रेल्वेच्या दिल्ली विभागाला देण्यात आली आहे. ती 89 किलोमीटर लांबीच्या जींद-सोनीपत मार्गावर धावण्याची शक्यता आहे.
हायड्रोजन इंधनावर धावणाऱ्या ट्रक
2070 पर्यंत निव्वळ-शून्य उत्सर्जन साध्य करण्याच्या भारताच्या दृष्टीकोनाच्या दिशेने एक महत्त्वाची प्रगती करत, देशातील सर्वात मोठी व्यावसायिक वाहन उत्पादक कंपनी टाटा मोटर्सने हायड्रोजनवर चालणाऱ्या हेवी-ड्युटी ट्रकची प्रथमच चाचणी सुरू केली आहे.
शाश्वत लांब पल्ल्याच्या मालवाहतुकीच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पाऊल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या ऐतिहासिक चाचणीला केंद्रीय रस्ते वाहतूक आणि महामार्ग मंत्री नितीन गडकरी, केंद्रीय नवीन आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्री प्रल्हाद जोशी यांनी हिरवा झेंडा दाखवला. या समारंभात टाटा मोटर्सचे कार्यकारी संचालक गिरीश वाघ यांच्यासह भारत सरकार आणि दोन्ही कंपन्यांचे इतर प्रतिष्ठित प्रतिनिधी सहभागी झाले होते.या अग्रगण्य उपक्रमाच्या माध्यमातून, टाटा मोटर्स भारताच्या व्यापक हरित ऊर्जा उद्दिष्टांशी सुसंगत, शाश्वत गतिशीलता उपाययोजनांमध्ये आघाडीवर राहण्याची आपली वचनबद्धता अधोरेखित करते.
या चाचणीसाठी निविदा देण्यात आली होती, ज्याला राष्ट्रीय हरित हायड्रोजन अभियानाअंतर्गत नवीन आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालयाने अर्थसहाय्य दिले आहे. हायड्रोजनवर चालणारी वाहने लांब पल्ल्याच्या वाहतुकीसाठी वापरण्याच्या वास्तविक जगाच्या व्यावसायिक व्यवहार्यतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी तसेच त्यांच्या अखंड ऑपरेशनसाठी आवश्यक सक्षम पायाभूत सुविधा उभारण्यासाठी हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.चाचणीचा टप्पा 24 महिन्यांपर्यंत असेल आणि त्यात विविध संरचना आणि पेलोड क्षमतेसह 16 प्रगत हायड्रोजन-चालित वाहनांचा समावेश असेल. नवीन युगातील हायड्रोजन अंतर्गत ज्वलन इंजिने (एच2-आयसीई) आणि इंधन सेल (एच2-एफसीईव्ही) तंत्रज्ञानाने सुसज्ज असलेल्या या ट्रकची चाचणी मुंबई, पुणे, दिल्ली-एनसीआर, सुरत, वडोदरा, जमशेदपूर आणि कलिंगनगरसह भारतातील सर्वात प्रमुख मालवाहतूक मार्गांवर केली जाईल
या चाचणीला हिरवा झेंडा दाखवताना, भारत सरकारचे माननीय केंद्रीय रस्ते वाहतूक आणि महामार्ग मंत्री नितीन गडकरी म्हणाले, “हायड्रोजन हे भविष्यातील इंधन असून उत्सर्जन कमी करून आणि ऊर्जा स्वावलंबन वाढवून भारताच्या वाहतूक क्षेत्रात परिवर्तन घडवून आणण्याची अफाट क्षमता आहे. अशा उपक्रमांमुळे हेवी-ड्युटी ट्रकिंगमध्ये शाश्वत गतिशीलतेकडे संक्रमणाला गती मिळेल आणि आपल्याला कार्यक्षम, कमी कार्बनयुक्त भविष्याच्या जवळ नेले जाईल. हायड्रोजनवर चालणारी हरित आणि स्मार्ट वाहतूक सक्षम करण्याच्या दिशेने हे महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलल्याबद्दल मी टाटा मोटर्सचे अभिनंदन करतो.
